H ξεχασμένη στις ημέρες μας ισπανική εταιρεία κατασκευής αυτοκινήτων Elizalde είχε ξεχωριστή για την εποχή της τεχνογνωσία.

Ψυχή αυτής της ξεχασμένης πέρα από τα όρια της ιβηρικής χερσονήσου εταιρείας, ήταν ο Arturo Elizalde. Ο ανήσυχος Ισπανός άνοιξε το 1909 μαζί με τον αδελφό της γυναίκας του ένα γκαράζ στη Βαρκελώνη, το οποίο σύντομα χρησιμοποιήθηκε για την κατασκευή αυτοκινήτων, όταν στο παραπάνω επιχειρηματικό σχήμα εντάχθηκαν πλήρως και οι αδελφοί Biada. Το πρώτο πρωτότυπο, με την κωδική ονομασία Tipo 11, έκανε την εμφάνισή του τις παραμονές του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου (Ιούλιος 1914). Μεταξύ άλλων, στις εξαντλητικές δοκιμές του το τετράτροχο εκείνο κάλυψε και τη διαδρομή Βαρκελώνης, Σαραγόσα, Γκουανταλαχάρα και Μαδρίτης μέσα σε 13 ώρες. Η νεαρή αυτοκινητοβιομηχανία είχε την τύχη να αποκτήσει από νωρίς την συμπάθεια του βασιλιά της Ισπανίας Alfonso XIII, o oποίος μάλιστα είχε επισκεφθεί και το εργοστάσιό της.

Ο εστεμμένος είχε στην κατοχή του από το 1915 ένα Elizalde Tipo 20 Cabriolet, ενώ με τη δική του παρότρυνση κυκλοφόρησε τέσσερα χρόνια αργότερα και μια ισχυρότερη έκδοση αυτού του τύπου, με την ονομασία «Reine Victoria». Το συγκεκριμένο αυτοκίνητο, που λέγεται πως ήταν το πρώτο στην Ισπανία με φρένα και στους τέσσερις τροχούς, παρουσιάστηκε επίσημα για πρώτη φορά στη Διεθνή Έκθεση της Βαρκελώνης το 1919. Τον επόμενο χρόνο η εταιρεία ανακοίνωσε την παραγωγή του «Model 29», το οποίο στο διαμέρισμα του κινητήρα του φιλοξενούσε ένα τετρακύλινδρο μηχανικό σύνολο των 3.817 κυβικών εκατοστών. Την ίδια περίοδο η Elizalde προκάλεσε αίσθηση με το Tipo 48 των 60 ίππων, που ήταν ένα από τα πρώτα αυτοκίνητα παραγωγής με οκτακύλινδρο σε σειρά κινητήρα. Η μονάδα ισχύος του, χωρητικότητας 8.143 κυβικών εκατοστών, διέθετε τέσσερις βαλβίδες ανά κύλινδρο.

Μια παραλλαγή αυτού του μοντέλου, η Gran Sport των 5.181 κυβικών εκατοστών, έφτανε σε τελική ταχύτητα τα 160 χιλιόμετρα την ώρα. Παρά την κατασκευαστική της επιτυχία στον τομέα των ιδιωτικών αυτοκινήτων, αλλά και των φορτηγών, η παραγωγή τους διακόπηκε οριστικά στα τέλη του 1927. Οι λόγοι που οι επικεφαλής της Elizalde πήραν αυτή την απόφαση δεν σχετίζονταν με οικονομικά προβλήματα (που άλλωστε δεν υπήρχαν), αλλά με την επικέντρωσή της στην παραγωγή αεροπορικών κινητήρων, όπως θα δείτε παρακάτω…

Elizalde aero engines
To 1917 η δυναμική εταιρεία από τη Βαρκελώνη ανέλαβε να κατασκευάσει αεροπορικούς κινητήρες, για λογαριασμό των ισπανικών στρατιωτικών αρχών. Η Elizalde ανέπτυξε δύο τύπους κινητήρων, τον «Τ-41» των 100 ίππων και τον αερόψυκτο V8 «Τ-80» των 150 ίππων. Tα δύο μηχανικά σύνολα δοκιμάστηκαν με επιτυχία σε ένα Farman «M.F.11», ενώ το ξεκίνημα της μαζικής παραγωγής τους προγραμματίστηκε για το 1919. Ως τότε όμως, ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος τελείωσε και οι ισπανικές αρχές ακύρωσαν την παραγγελία τους. Παράλληλα, το ενδιαφέρον για αεροπορικά μοτέρ κάμφθηκε, με αποτέλεσμα η εταιρεία να επιστρέψει στην παραγωγή αυτοκινήτων. Το 1924 προέκυψε και πάλι ζήτηση για κινητήρες αεροσκαφών.

Η εταιρεία κινήθηκε γρήγορα, εξασφαλίζοντας την άδεια παραγωγής ενός κινητήρα των 450 ίππων της γαλλικής Lorraine, που εξόπλισε αεροσκάφη όπως το Breguet «XIX» και το Dornier «Wal». Το 1925 ο Arturo Elizalde πέθανε και η σύζυγός του Carmen Biada ανέλαβε τη διοίκηση. Την επόμενη χρονιά, οι πρώτοι κινητήρες με την κωδική ονομασία «ΤΟ-3» παραδόθηκαν στους αγοραστές τους, όπως άλλωστε προέβλεπε και η υπογραφείσα συμφωνία. Το 1927 η ανάγκη εξεύρεσης περαιτέρω χώρου για την παραγωγή αεροπορικών κινητήρων εξοστράκισε οριστικά τον τομέα αυτοκινήτων της εταιρείας, στέλνοντάς τον στο χρονοντούλαπο της Ιστορίας. Αμέσως μετά ξεκίνησε η ανάπτυξη των Dragon, που ήταν μια σειρά αερόψυκτων αστεροειδών κινητήρων με πέντε, επτά και εννέα κυλίνδρους. Επίσης, στη γκάμα της Elizalde προστέθηκε και ο δωδεκακύλινδρος «ΤΟ-4».

Από τον Εμφύλιο στην κρατικοποίηση
Τις παραμονές του ισπανικού εμφυλίου πολέμου, η εταιρεία κατασκεύασε 150 κινητήρες των 110 ίππων, έχοντας εξασφαλίσει την άδεια της τσεχικής Walter. Εκείνη την εποχή είχε ολοκληρωθεί και η προετοιμασία του κινητήρα Super-Dragon, που ήταν έτοιμος για παραγωγή. Όμως, το πραξικόπημα του Καουντίλιο Φράνκο και η έναρξη του εμφυλίου πάγωσε τις εξελίξεις. Ακόμη χειρότερα έγιναν τα πράγματα με τον βομβαρδισμό του εργοστασίου, που κατέστρεψε όχι μόνο τους τελειωμένους κινητήρες, αλλά και τα σχέδιά τους. Στη συνέχεια, η Elizalde κολεκτιβοποιήθηκε και μετατράπηκε σε παραγωγό πολεμικού υλικού. Μέσα σε όλα, κατασκεύασε και τον σοβιετικό κινητήρα «Μ-25», που ήταν ένα αντίγραφο του αμερικανικού Wright Cyclone. Μετά την ήττα των δημοκρατικών δυνάμεων το 1939 και την επικράτηση του φρανκισμού, το εργοστάσιο από τη Βαρκελώνη χρησιμοποίησε την αποκτηθείσα εμπειρία και παρουσίασε τον Βeta, έναν αστεροειδή κινητήρα με μηχανικό υπερσυμπιεστή, ισχύος 750 ίππων. Κατόπιν, το νέο μηχανικό σύνολο τοποθετήθηκε στο αεροσκάφος Junkers «Ju 52».

Στις αρχές της δεκαετίας του ’40 η Elizalde λάνσαρε τον αερόψυκτο τετρακύλινδρο σε σειρά «Tigre IV», που σε εκδόσεις των 125 και των 150 ίππων χρησιμοποιήθηκε από τα ισπανικά εκπαιδευτικά αεροσκάφη. Ο συγκεκριμένος κινητήρας τοποθετήθηκε επίσης, το 1955, σε ένα Dornier «Do 25». Ακόμη, η Elizalde επιλέχθηκε ως πάροχος κινητήρων για τα αεροσκάφη Hispano-Suiza «H.S.-42» και CASA «201» των ισπανικών αερογραμμών. Για τον σκοπό αυτό ανέπτυξε έναν νέο αερόψυκτο αστεροειδή επτακύλινδρο κινητήρα των 450 ίππων, κωδικοποιημένο με την ονομασία Sirio «S-VII-A». Στις 27 Δεκεμβρίου 1951 η εταιρεία κρατικοποιήθηκε και συνεπεία αυτού μετονομάστηκε σε «Empresa Nacional de Motores de Aviacion SA» (ENMASA), συνεχίζοντας επιτυχημένα τις δραστηριότητές της.